Net nu we een bijzonder warme en droge juni hebben meegemaakt, blijkt meer dan ooit hoe milieu en gezondheid met elkaar verweven zijn. Het Nationaal Actieplan Leefmilieu-Gezondheid (NEHAP) plaatst ozon en hitte centraal, met name via de werkgroep "Ozon en Hitte". Deze werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de administraties die deel uitmaken van het NEHAP, evenals het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI), de Interregionale Cel voor het Leefmilieu (IRCEL) en Sciensano, die respectievelijk temperaturen, ozonconcentraties en sterfte bestuderen. Dit komt overeen met de kerndoelstelling van NEHAP: zorgen voor coördinatie tussen leefmilieu en gezondheid, maar ook tussen verschillende overheidsniveaus.
2003: Bewustwording van klimaatrisico's
De hittegolven en ozonpieken in de zomer van 2003, die in Europa het leven van zo’n 45.000 mensen hebben gekost, zorgden voor een echte bewustwording: ozonpieken en hitte veroorzaken oversterfte. Het risico bestaat voor alle leeftijdsgroepen, maar sommige bevolkingsgroepen zijn extra kwetsbaar zoals mensen met comorbiditeiten, die leven in isolement, met lagere sociaaleconomische status, in slecht geïsoleerde huisvesting en met hoge leeftijd. Deze hittegolven worden steeds vaker en intenser als gevolg van de klimaatverandering; tegelijkertijd zien we een vergrijzing van de bevolking. Bovendien is sterfte slechts 1 aspect: ozon en hitte kunnen verregaande, en soms onzekere, effecten op de gezondheid hebben.
Plan “Ozon en hitte” in drie fasen
Om deze uitdagingen aan te pakken, heeft NEHAP een specifiek actieplan rond ozon en hitte opgesteld. Dit plan is verdeeld in drie fasen : waakzaamheid, waarschuwing en alarm. De criteria voor het begin en einde van elke fase worden uitsluitend bepaald op basis van hun impact op de gezondheid. Deze criteria worden regelmatig besproken door de werkgroep op basis van gegevens van de voorgaande zomer, om ze indien nodig aan te passen. Ze zijn hier gedetailleerd beschikbaar.
De waakzaamheidsfase wordt elk jaar geactiveerd van 15 mei tot 30 september. Het KMI en Ircel volgen nauwlettend de temperatuur- en luchtkwaliteitsvoorspellingen.
De waarschuwingsfase wordt geactiveerd wanneer de hitte intens en aanhoudend is: wanneer de voorspellingen aangeven dat de temperaturen gedurende 5 openvolgende dagen ten minste 25°C zullen bereiken, en de som van de graden boven 25°C tijdens deze dagen meer dan 17 bedraagt. Kun je het nog volgen ? 😊
Tijdens deze fase spelen de gemeenschappen een sleutelrol in preventie. Ze werken samen met verschillende entiteiten zoals gemeenten, ziekenhuizen, thuiszorgdiensten, rusthuizen, huisartsen, kinderdagverblijven, jeugdverenigingen en organisaties die met kwetsbare groepen werken. Elke entiteit neemt zijn eigen beschermingsmaatregelen.
De alarmfase is onvermijdelijk onderworpen aan strengere voorwaarden. Deze fase wordt bereikt in geval van extreme en langdurige hitte, samen met een hoge ozon concentratie. Het wordt overwogen wanneer de criteria van de waarschuwingsfase zijn bereikt, naast andere voorwaarden, zoals een ozonconcentratie die een bepaalde drempel overschrijdt. Deze drempels leiden niet automatisch tot de activering van de fase. De Risk Assessment Group (RAG) beoordeelt de situatie en in het bijzonder of er aanvullende maatregelen nodig zijn om de gezondheid van de bevolking te beschermen. Op basis van deze beoordeling besluit de Risk Management Group (RMG) of de alarmfase geactiveerd moet worden.
Tijdens deze fase is de federale regering verantwoordelijk voor de coördinatie: de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu neemt deze taak op zich. Afhankelijk van de situatie kunnen indien nodig andere actoren betrokken worden.
2022 : Een zomer gekenmerkt door uitzonderlijke weersomstandigheden
De zomer van 2022 was uitzonderlijk droog, warm en zonnig in vergelijking met de afgelopen 30 jaar in België. Dit resulteerde in :
- 4 waarschuwingsfasen
- 7 overschrijdingen van de Europese informatiedrempel voor ozon (180 µg/m³), die tijdens de waarschuwingsfases voorvielen
- een oversterfte van 2291 gedurende de zomerperiode (16/05 => 09/10), wat neerkomt op 5,7%. In vergelijking met voorgaande jaren is dit veel hoger (2018 : -0,1 % ; 2019: 3,1 %; 2020: 4,3 %; 2021: 3,5 %!)[1]. Deze oversterfte trof voornamelijk mensen van 85 jaar en ouder (met name vrouwen in deze leeftijdsgroep) en 65-84-jarigen.
Milieugezondheid : politieke uitdagingen en individuele aanbevelingen
Al deze factoren onderstrepen het belang van de strijd tegen klimaatverandering om onze gezondheid te beschermen, zowel wat betreft het beperken van toekomstige effecten als het aanpassen aan de effecten die nu al optreden.
Dit jaar hebben we al een waarschuwingsfase in juni gezien. Er kunnen binnenkort nog meer plaatsvinden. Om met deze situatie om te gaan, hebben de Gemeenschappen (Department Zorg voor Vlaanderen, AViQ voor Wallonië, GGC voor Brussel) verschillende aanbevelingen opgesteld, waaronder:
- drink meer water dan normaal (en zorg ervoor dat baby's, kleine kinderen en ouderen genoeg drinken)
- vermijd alcohol, koffie, thee en suikerhoudende dranken
- beperk lichamelijke inspanning zoveel mogelijk tijdens de warmste uren van de dag
- sluit overdag de gordijnen/rolluiken en verlucht uw huis 's nachts als het koeler i
- koel uw lichaam regelmatig af (gezicht, lichaam)
- zoek koele plekjes in de stad (bibliotheken, winkels, schaduwrijke parken, etc.)
- let op oudere en/of geïsoleerde mensen die je kent
Geef uw mening ! Het plan "Ozon en Hitte" maakt deel uit van het Derde Nationaal Actieplan Leefmilieu-Gezondheid, dat loopt van 2023 tot 2029. De openbare raadpleging over NEHAP3, met 8 actiedomeinen, zal geopend zijn vanaf 16 augustus 2023 tot en met 15 oktober. Dit is een unieke gelegenheid om uw mening te delen en bij te dragen aan de toekomst van de milieugezondheid. Bezoek consult-leefmilieu op 16 augustus!
[1] Het is moeilijk de exacte redenen voor de sterfgevallen vast te stellen: de gegevens moeten worden gebruikt voor correlatie. Bijvoorbeeld: 8e golf van covid-infecties vond deze zomer plaats. De pieken in het aantal sterfgevallen in verband met Covid vielen samen met de tweede, derde en vierde waarschuwingsfase. Dit gezegd zijnde, verklaren de Covid-sterfgevallen niet volledig de oversterfte.